Co to jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe jest uporczywym, negatywnym, związanym z pracą stanem, występującym u osób ogólnie zdrowych. Charakteryzuje się on głównie:

• wyczerpaniem, któremu towarzyszy dyskomfort psychiczny i fizyczny
• poczucie zmniejszonej skuteczności
• obniżona motywacja
• dysfunkcyjne postawy i zachowania w pracy

Wypalenie zawodowe to stan, który rozwija się stopniowo i wynika z rozbieżności między aspiracjami, intencjami, wyobrażeniami, planami (zarówno w kontekście rozwoju kariery, jak i w kontekście finansowym) a realiami wykonywania danego zawodu lub warunków pracy u danego pracodawcy. Najczęściej dotyka osoby nieposiadające wiedzy i narzędzi do radzenia sobie ze stresem.

Objawy wypalenia zawodowego

Syndrom wypalenia zawodowego mogące rozwinąć się u każdej zdrowej psychicznie osoby nie stanowi dysfunkcji określonego narządu czy układu, lecz należy do problemów związanych z trudnościami życiowymi. Wśród najczęstszych objawów wypalenia zawodowego wymienia się wyczerpanie emocjonalne, następnie wzrastające zniechęcenie, spadek skuteczności działań własnych, słabnąca motywacja do rozwoju i osiągania celów oraz wzrost negatywnych postaw i zachowań utrudniających przystosowanie do pracy.

Wypalenie zawodowe zostało uznane za największe zagrożenie osób aktywnych zawodowo w XXI wieku. Poniżej przedstawiamy jak problem wypalenia zawodowego jest opisywany przez różnych badaczy.

W badaniach empirycznych Maslach wyodrębniła trzy składowe zespołu wypalenia: emocjonalne wyczerpanie, depersonalizację i obniżone poczucie dokonań osobistych. Emocjonalne wyczerpanie występuje w postaci zmęczenia, utraty sił połączonej z niemożnością ich regeneracji, spadku energii, drażliwości, impulsywności i objawów psychosomatycznych. Depersonalizacja objawia się poprzez dystansowanie się od współpracowników oraz pacjentów, przedmiotowość w relacjach z nimi, negatywny stosunek do innych. Obniżone poczucie dokonań osobistych to brak zadowolenia z osiągnięć zawodowych oraz zmniejszone poczucie kompetencji i skuteczności.

Syndrom wypalenia zawodowego, według Kristensena, jest w swej istocie stanem zmęczenia i wyczerpania jednostki (fatique and exhaustion), którego źródła mogą tkwić poza pracą (personal burnout), w pracy (work-related burnout) oraz w relacji z ludźmi w miejscu pracy (client-related burnout).

Pines uważa, że proces wypalenia jest wynikiem niepowodzenia w poszukiwaniu sensu życia w pracy. Zdaniem autorki stan ten dotyczy osób stawiających sobie w pracy ambitne cele oraz zaangażowanych w ich realizację. Warunkiem wystąpienia objawów wypalenia zawodowego jest subiektywne poczucie porażki, które uniemożliwia wytworzenie mechanizmów radzenia sobie ze stresem oraz umniejsza kompetencje i skuteczność działania pracownika.

W literaturze przedmiotu opisywany jest model „Wymagania‑Wpływ‑Wsparcie w pracy” – (Job demand‑Control‑Support), który tłumaczy zależności pomiędzy środowiskiem pracy, indywidualnymi cechami osobowymi i zespołem wypalenia zawodowego. Wysokie wymagania, jakie stawia wykonywany zawód, mały wpływ na organizację pracy, małe wsparcie ze strony współpracowników i kadry zarządzającej to negatywne czynniki związane ze środowiskiem pracy.

Biologiczna podatność na stres w połączeniu z brakiem umiejętności w budowaniu relacji społecznych i niską tolerancją na frustrację to indywidualne cechy usposabiające do wypalenia.

Zapobieganie zespołowi wypalenia zawodowego

Naukowcy potwierdzili istnienie związku pomiędzy stresem zawodowym a wymiarami zespołu wypalenia zawodowego. Opanowanie stresu i jego skutków wśród pracowników wymaga kompleksowych działań.

Sprzyjać temu mogą szkolenia i warsztaty w zakresie profilaktyki zdrowia psychicznego w miejscu pracy (np. dotyczące wiedzy o stresie i technik jego opanowania), umiejętnego budowania zespołu czy właściwej komunikacji.

• Higiena psychiczna ma służyć „ochronie przed tym, co negatywne”. Można zastosować wyuczone techniki relaksacyjne, można również oprzeć się na działaniach, które człowiek wybiera intuicyjnie – poszerzać zainteresowania, hobby, przejawiać aktywność fizyczną, sprawiać sobie przyjemności, takie jak spotkania towarzyskie, drobne zakupy, ulubione jedzenie. Przez radzenie sobie rozumie się zindywidualizowane strategie stosowane przez ludzi doświadczających stresu. Należą do nich próby znalezienia pozytywnych stron trudnej sytuacji, zwrócenie aktywności w innym kierunku, aby odsunąć od siebie problem, potraktowanie trudnej sytuacji jako wyzwania, przypisanie problemom zawodowym właściwej rangi.
• Kolejnym istotnym elementem w profilaktyce zespołu wypalenia jest właściwa organizacja pracy:
  • zakres obowiązków
  • obciążenie pracą i tempo pracy
  • harmonogram pracy
  • kontrola
  • środowisko i wyposażenie
  • kultura organizacyjna
  • stosunki interpersonalne w pracy
  • rola w organizacji
  • rozwój kariery zawodowej
  • przemoc i nękanie

Cenną inicjatywą pracodawców jest wprowadzenie okresowych anonimowych badań ankietowych służących do oceny poziomu wypalenia zawodowego w danej organizacji oraz zorganizowanie wsparcia psychologicznego (outsourcing psychologiczny)  zarówno w postaci poradnictwa jak i indywidualnych spotkań ze specjalistami (psychologami, psychoterapeutami, interwentami kryzysowymi).

Doświadczeni specjaliści potrafią dobrać metodę pracy z pracownikiem do jego indywidualnych potrzeb. Jedną z takich metod jest terapia przy użyciu EMD.

Wypalenie zawodowe leczenie

W przypadku wypalenia zawodowego leczenie to najczęściej psychoterapia. Jeżeli psychoterapeuta zaobserwuje objawy depresji skieruje niezwłocznie na konsultację psychiatryczną, gdyż być może konieczne będzie wdrożenie leczenia farmakologicznego. Leki może przepisać wyłącznie lekarz psychiatra. Nie należy odkładać w czasie spotkania ze specjalistą. Doświadczony psychoterapeuta nauczy nas nie tylko radzenia sobie ze stresem, a także pomoże zidentyfikować przyczyny powodujące nasz kryzys (np. trudne relacje ze współpracownikami, pracoholizm, problemy w życiu osobistym). Skutki wypalenia zawodowego mogą być groźne. Oprócz nerwicy czy, depresji, możemy odczuwać wiele dolegliwości psychosomatycznych (bóle głowy, bóle brzucha, bóle w klatce piersiowej, problemy ze snem, problemy z odżywianiem), które same nie ustąpią, dlatego ważne jest zrobienie pierwszego kroku, żeby sobie pomóc.

Wypalenie zawodowe – jak sobie radzić?

Oczywiście lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Żeby nie doprowadzić do wypalenia zawodowego ważne jest świadome dbanie o swoje zdrowie psychiczne, wymaganie od pracodawcy zapewnienia odpowiednich warunków pracy i co równie istotne należy dbać o swój rozwój zawodowy i osobisty.

Wypalenie zawodowe – jak sobie radzić?

Oto kilka porad, co możemy zrobić, żeby zapobiegać wypaleniu zawodowemu:

• Świadomie dbaj o swoje zdrowie psychiczne. 
• Zadbaj o regularną aktywność fizyczną.
• Zadbaj o dobry sen.
• Odżywiaj się zdrowo. Unikaj fast foodu, używek, późnych posiłków. W zależności od samopoczucia, stosowanej diety i pory roku suplementuj niedobory mikroelementów w organizmie. Niedobory np. magnezu mogą powodować: zmęczenie, bóle głowy, bezsenność, drażliwość, nerwowość, skurcze mięśni.
• Wykonuj okresowe badania medyczne.
• Znajdź sobie zajęcie, pasję, która będzie przyjemną ucieczką od stresu w pracy.
• Naucz się stawiania granic, nie bierz na siebie za dużo obowiązków, którym nie będziesz w stanie podołać bez pracy w nadgodzinach.
• Zadbaj o swój rozwój osobisty i zawodowy w miejscu pracy. Uczestnicz w szkoleniach, warsztatach, spotykaj ludzi z innych działów, buduj zdrowe relacje.