Pigułki antykoncepcyjne – czym są i jakie są ich podstawowe cechy?

Pigułki antykoncepcyjne, znane również jako doustne środki antykoncepcyjne, to farmakologiczne preparaty stosowane w celu zapobiegania ciąży. Są one jednym z najpopularniejszych i najskuteczniejszych sposobów kontroli urodzeń dostępnych na rynku. Pigułki te zawierają syntetyczne hormony, które imitują działanie naturalnych hormonów żeńskich, takich jak estrogen i progesteron.

Podstawowe cechy pigułek antykoncepcyjnych:

• Większość pigułek antykoncepcyjnych zawiera połączenie dwóch hormonów – estrogenu i progesteronu (pigułki dwuskładnikowe). Istnieją również pigułki jednoskładnikowe, które zawierają tylko progesteron. 
• Pigułki antykoncepcyjne zapobiegają owulacji (uwalnianiu komórki jajowej z jajnika), zmieniają konsystencję śluzu szyjkowego, co utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej, oraz wpływają na błonę śluzową macicy, co zmniejsza prawdopodobieństwo zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. 
• Pigułki antykoncepcyjne są przyjmowane codziennie, zazwyczaj przez 21 dni, po czym następuje 7-dniowa przerwa (lub przyjmowane są pigułki placebo), podczas której występuje krwawienie z odstawienia, przypominające miesiączkę. Istnieją również inne schematy dawkowania, w zależności od rodzaju pigułki.
• Przy prawidłowym stosowaniu skuteczność pigułek antykoncepcyjnych jest bardzo wysoka – ponad 99%.. 
• Stosowanie pigułek antykoncepcyjnych może wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi, takimi jak nudności, bóle głowy, zmiany nastroju, czy przyrost masy ciała. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić poważniejsze komplikacje, jak zakrzepy krwi. 
• Nie każda kobieta może stosować pigułki antykoncepcyjne. Przeciwwskazania obejmują m.in. palenie papierosów po 35. roku życia, historię zakrzepicy, nadciśnienie tętnicze, migreny z aurą, oraz niektóre schorzenia wątroby.

Pigułki antykoncepcyjne są skutecznym środkiem zapobiegania ciąży, ale ich stosowanie powinno być poprzedzone konsultacją z lekarzem, który pomoże dobrać odpowiednie oraz ocenić, czy ten sposób antykoncepcji jest bezpieczny dla danej osoby.

Jakie są rodzaje tabletek antykoncepcyjnych?

Tabletki antykoncepcyjne można podzielić według ich składu i sposobu działania. 

Tabletki dwuskładnikowe

Tabletki dwuskładnikowe zawierają dwa rodzaje hormonów: estrogen i progesteron. Są one najczęściej stosowanymi tabletkami antykoncepcyjnymi i można je podzielić na kilka podkategorii w zależności od zawartości hormonów oraz schematu dawkowania na monofazowe, dwufazowe i trójfazowe.

Tabletki jednoskładnikowe 

Tabletki jednoskładnikowe zawierają tylko progesteron, bez estrogenu. Są one zalecane dla kobiet, które nie mogą lub nie chcą stosować estrogenu, np. dla kobiet karmiących piersią lub tych, które mają przeciwwskazania do stosowania estrogenów. Tabletki te dostarczają stałą dawkę progesteronu i muszą być przyjmowane codziennie o tej samej porze. Działają głównie poprzez zagęszczenie śluzu szyjkowego i hamowanie owulacji. 

Każdy z rodzajów tabletek antykoncepcyjnych ma swoje zalety i wady, a ich wybór powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia kobiety. Przed rozpoczęciem stosowania jakichkolwiek tabletek antykoncepcyjnych ważna jest konsultacja z lekarzem.

Wskazania do stosowania tabletek antykoncepcyjnych

Zapobieganie ciąży

Głównym wskazaniem do stosowania tabletek antykoncepcyjnych jest ochrona przed niechcianą ciążą. Tabletki antykoncepcyjne są jednym z najskuteczniejszych dostępnych metod antykoncepcji, pod warunkiem prawidłowego stosowania.

Regulacja cyklu miesiączkowego

Tabletki antykoncepcyjne są często przepisywane w celu uregulowania nieregularnych cykli miesiączkowych. Pomagają one ustabilizować długość cyklu oraz zmniejszyć intensywność i czas trwania krwawienia menstruacyjnego.

Leczenie bolesnych miesiączek 

U kobiet, które doświadczają silnych bólów menstruacyjnych, tabletki antykoncepcyjne mogą złagodzić te dolegliwości. Działają poprzez zmniejszenie intensywności skurczów macicy i ilości wydzielanego prostaglandyn, co redukuje ból.

Leczenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Tabletki antykoncepcyjne mogą również pomóc w łagodzeniu objawów PMS, takich jak wahania nastroju, ból piersi, bóle głowy i zatrzymanie wody w organizmie. Dzięki stabilizacji poziomu hormonów, pigułki mogą zmniejszyć nasilenie tych objawów.

Leczenie nadmiernego owłosienia (hirsutyzm)

W niektórych przypadkach tabletki antykoncepcyjne są stosowane w celu zmniejszenia nadmiernego owłosienia u kobiet, spowodowanego podwyższonym poziomem androgenów.

Każde z powyższych wskazań do stosowania tabletek antykoncepcyjnych powinno być omówione z lekarzem, aby upewnić się, że jest to najodpowiedniejsze leczenie dla danej osoby. Lekarz weźmie pod uwagę indywidualne potrzeby zdrowotne oraz możliwe przeciwwskazania do stosowania pigułek.

Jak działają tabletki antykoncepcyjne?

Tabletki antykoncepcyjne działają poprzez wpływanie na naturalne procesy hormonalne kobiety, co zapobiega zajściu w ciążę. Ich działanie opiera się na kilku mechanizmach:

Najważniejszym mechanizmem działania tabletek antykoncepcyjnych jest zahamowanie owulacji. Owulacja to proces uwalniania komórki jajowej z jajnika, który występuje zwykle w połowie cyklu menstruacyjnego. Tabletki antykoncepcyjne zawierają syntetyczne hormony (estrogen i/lub progesteron), które hamują wydzielanie hormonów przysadki mózgowej odpowiedzialnych za stymulowanie jajników do owulacji (głównie hormonu luteinizującego, LH). Bez owulacji nie ma komórki jajowej, która mogłaby zostać zapłodniona przez plemniki.

Tabletki antykoncepcyjne powodują także zagęszczenie śluzu w szyjce macicy. Zwykle w czasie owulacji śluz staje się bardziej wodnisty, co ułatwia plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Jednak pod wpływem tabletek antykoncepcyjnych śluz staje się gęsty i lepki, co utrudnia plemnikom przemieszczanie się przez szyjkę macicy i dojście do macicy.

Tabletki antykoncepcyjne powodują również zmiany w błonie śluzowej wyściełającej wnętrze macicy, czyli endometrium. Pod wpływem hormonów endometrium staje się cieńsze i mniej odpowiednie do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. Nawet jeśli doszłoby do owulacji i zapłodnienia, zmiany te zmniejszają szanse na implantację zarodka w macicy.

Tabletki antykoncepcyjne mogą także wpływać na ruchliwość jajowodów, przez które komórka jajowa przemieszcza się z jajnika do macicy. Zmniejszenie perystaltyki jajowodów może dodatkowo utrudniać transport komórki jajowej i jej spotkanie z plemnikami.

Poprzez utrzymanie stałego poziomu hormonów w organizmie, tabletki antykoncepcyjne regulują cykl menstruacyjny, co pomaga w utrzymaniu regularnych i mniej bolesnych miesiączek. Kobieta, która przyjmuje tabletki, ma zazwyczaj kontrolowany cykl, a krwawienie występuje w przerwach między kolejnymi opakowaniami tabletek (tzw. krwawienie z odstawienia).

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych jest bardzo wysoka, ale zależy od prawidłowego i regularnego ich stosowania. Skuteczność ta jest mierzona wskaźnikiem Pearla, który określa liczbę ciąż na 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcji przez rok.

Przy idealnym stosowaniu, czyli wtedy, gdy tabletki są przyjmowane codziennie o tej samej porze, bez pominięcia żadnej dawki, wskaźnik Pearla dla tabletek antykoncepcyjnych wynosi poniżej 1. Oznacza to, że mniej niż 1 na 100 kobiet zajdzie w ciążę w ciągu roku przy idealnym stosowaniu tabletek.

Przy typowym stosowaniu, które uwzględnia błędy użytkowania, takie jak pominięcie tabletki, opóźnione jej przyjęcie, lub niewłaściwe stosowanie (np. nieprawidłowa ochrona w przypadku wystąpienia biegunki lub wymiotów), wskaźnik Pearla wynosi około 9. Oznacza to, że około 9 na 100 kobiet zajdzie w ciążę w ciągu roku przy typowym stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych.

Na skuteczność tabletek antykoncepcyjnych mogą wpływać różne czynniki, takie jak:

• regularność stosowania
• interakcje z innymi lekami
• problemy żołądkowo-jelitowe
• nadmierna masa ciała

Tabletki antykoncepcyjne są bardzo skuteczne w zapobieganiu ciąży, ale ich skuteczność zależy od ciągłego stosowania. Decyzję o długoterminowym stosowaniu tej metody należy omówić z lekarzem, uwzględniając styl życia i potencjalne ryzyko zdrowotne.

Potencjalne skutki uboczne i ryzyka stosowania pigułek antykoncepcyjnych

Stosowanie pigułek antykoncepcyjnych może wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi i ryzykami. 

• nudności
• bóle głowy i migreny
• tkliwość piersi
• zatrzymanie wody w organizmie
• zmiany nastroju
• krwawienia międzymiesiączkowe
• zakrzepica żylna
• zawał serca i udar
• nowotwory
• nadciśnienie
• problemy z wątrobą

Jeśli kobieta doświadcza poważnych skutków ubocznych lub ma obawy dotyczące stosowania pigułek, powinna niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Może być konieczne dostosowanie dawki, zmiana rodzaju pigułek lub zastosowanie innej metody antykoncepcji.

Przeciwwskazania do stosowania tabletek antykoncepcyjnych

Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych, choć skuteczne i bezpieczne dla wielu kobiet, nie jest odpowiednie dla wszystkich. Istnieją pewne przeciwwskazania, które mogą zwiększać ryzyko poważnych skutków ubocznych lub komplikacji zdrowotnych. Do przeciwwskazań należą:

Niektóre nowotwory, takie jak rak piersi.

Historia zakrzepicy lub zaburzeń krzepnięcia krwi.

Przebyte udary lub zawały serca.

Ciężkie nadciśnienie tętnicze.

Migrena z aurą (zwłaszcza u kobiet powyżej 35. roku życia).

Palenie papierosów u kobiet powyżej 35. roku życia.

Czynne choroby wątroby, takie jak marskość lub nowotwory wątroby.