28 sierpnia 2025
PTSD (post-traumatic stress disorder), czyli zespół stresu pourazowego, to zaburzenie psychiczne rozwijające się po doświadczeniach traumatycznych. Może to być spowodowane wojną, wypadkiem, napaścią, przemocą domową, katastrofą naturalną czy ciężkim urazem. Nie każda osoba narażona na traumę rozwinie PTSD, ale u części objawy staną się uporczywe i utrudniają codzienne życie.
Czym jest PTSD?
Zespół stresu pourazowego (PTSD) pojawia się, gdy układ nerwowy i psychika nie radzą sobie z przetworzeniem intensywnego, nagłego zagrożenia życia lub bezpieczeństwa emocjonalnego i fizycznego. Po traumatycznym doświadczeniu mózg może pozostać w stanie ciągłej gotowości, jakby zagrożenie wciąż istniało. Objawia się to m.in. nadmierną czujnością, napięciem, unikaniem sytuacji przypominających zdarzenie oraz natrętnymi wspomnieniami.
PTSD – przyczyny i czynniki ryzyka
Do rozwoju zespołu stresu pourazowego mogą prowadzić różne zdarzenia związane z realnym lub postrzeganym zagrożeniem życia, zdrowia czy bezpieczeństwa.
Przykłady zdarzeń traumatycznych:
- wojna, tortury, ucieczka z kraju ogarniętego konfliktem,
- wypadki komunikacyjne, katastrofy, ciężkie urazy,
- napaście seksualne, pobicia, przemoc w rodzinie,
- nagła śmierć bliskiej osoby, zdarzenia medyczne z zagrożeniem życia.
Czynniki ryzyka i podtrzymujące objawy:
- brak wsparcia społecznego,
- współwystępujące zaburzenia psychiczne,
- nadużywanie substancji psychoaktywnych.
PTSD – objawy u dorosłych i dzieci
Objawy PTSD zwykle utrzymują się dłużej niż miesiąc i znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie. Dotyczą zarówno sfery emocjonalnej, jak i fizycznej. Jakie symptomy mogą się pojawić?
- Natrętne wspomnienia i flashbacki – osoba wielokrotnie przeżywa w myślach traumatyczne wydarzenie, miewa koszmary senne, a nawet wrażenie, że sytuacja dzieje się ponownie. Często towarzyszą temu silne reakcje fizyczne, jak kołatanie serca czy poczucie duszności. To jedne z najbardziej charakterystycznych objawów zespołu stresu pourazowego.
- Unikanie bodźców – rezygnacja z rozmów, miejsc, ludzi lub sytuacji kojarzących się z traumą; próby tłumienia myśli i emocji.
- Negatywne zmiany w myśleniu i nastroju – utrata radości z życia, poczucie winy, przekonanie, że świat jest niebezpieczny, odrętwienie emocjonalne, spadek motywacji do dawnych aktywności.
- Nadmierne pobudzenie – stała czujność, drażliwość, wybuchy złości, trudności ze snem i koncentracją. Objawy te bywają mylone ze „zwykłym stresem”, dlatego ważne jest ich rozpoznanie w kontekście PTSD.
U dzieci PTSD może wyglądać inaczej. Typowe są regres w rozwoju (np. moczenie nocne), lęk przed ciemnością, silne przywiązanie do opiekunów, napady złości. Zespół stresu pourazowego u dzieci bywa mniej oczywisty – częściej dominują sygnały behawioralne i dolegliwości somatyczne.
Complex PTSD – złożony zespół stresu pourazowego
Complex PTSD dotyczy osób po długotrwałych, powtarzających się urazach (np. przewlekła przemoc w rodzinie). Poza typowymi objawami PTSD częste są: chroniczny wstyd i poczucie winy, trudności w regulacji emocji, problemy w relacjach, poczucie pustki, dolegliwości somatyczne. Leczenie bywa dłuższe i obejmuje pracę nad bezpieczeństwem, stabilizacją i odbudową relacji. Warto dodać, że C-PTSD jest odrębną diagnozą w ICD-11, natomiast w DSM-5 nie występuje jako osobna jednostka.
Diagnoza zespołu stresu pourazowego
Diagnozowanie PTSD wymaga dokładnej oceny, ponieważ objawy mogą pojawić się z opóźnieniem i często nakładają się na inne zaburzenia. Rozpoznanie uwzględnia obecne symptomy oraz wpływ zdarzenia na życie pacjenta.
Diagnozę medyczną (rozpoznanie lekarskie) stawia lekarz psychiatra na podstawie wywiadu, oceny objawów utrzymujących się ponad miesiąc oraz wykluczenia innych przyczyn medycznych lub zaburzeń. Psycholog kliniczny może przeprowadzić diagnozę psychologiczną, ocenić nasilenie objawów i zarekomendować odpowiednią formę terapii.
W pierwszych tygodniach po traumie można rozpoznać ostre zaburzenie stresowe (ASD). Jeśli objawy utrzymują się dłużej i spełniają kryteria diagnostyczne, mówimy o PTSD. Większość osób z PTSD doświadcza objawów psychicznych i reakcji somatycznych, które mogą rozwinąć się nawet po pewnym czasie. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia.
Terapia PTSD – psychoterapia i leczenie
Leczenie zespołu stresu pourazowego wymaga indywidualnego podejścia, ponieważ objawy mogą różnić się u różnych osób. PTSD może rozwinąć się zarówno po jednorazowej traumie, jak i po powtarzających się doświadczeniach. Skuteczne postępowanie koncentruje się na całościowym wsparciu psychologicznym i emocjonalnym.
Terapia poznawczo-behawioralna ukierunkowana na traumę
- Terapia ekspozycyjna – stopniowe i kontrolowane konfrontowanie pacjenta z traumatycznymi wspomnieniami lub bodźcami, aby umożliwić mózgowi przetworzenie doświadczenia i zmniejszenie lęku.
- Restrukturyzacja poznawcza (CPT/TF-CBT) – praca nad zniekształceniami poznawczymi, poczuciem winy i nadmiernym samokrytycyzmem; modyfikacja przekonań o sobie i świecie.
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Terapia EMDR wykorzystuje ruch gałek ocznych lub inne bodźce bilateralne, pomagając przetwarzać traumatyczne wspomnienia w sposób, który ogranicza silny dyskomfort emocjonalny.
Terapia narracyjna i TF-CBT dla dzieci i młodzieży
Łączy pracę z traumą, wsparcie rodziny i psychoedukację, co ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci.
Farmakoterapia (wg zaleceń lekarza psychiatry)
W niektórych przypadkach stosuje się leki – najczęściej przeciwdepresyjne (np. z grupy SSRI/SNRI) lub preparaty łagodzące wybrane objawy (np. zaburzenia snu). Farmakoterapia bywa wsparciem psychoterapii i dobierana jest indywidualnie.
Czas trwania terapii zależy od rodzaju i nasilenia objawów oraz przebiegu traumy. Psychoterapia jest podstawowym elementem leczenia, a jej skuteczność jest dobrze udokumentowana.
Rokowanie i powrót do zdrowia
Wiele osób stopniowo odzyskuje satysfakcjonujące funkcjonowanie. Objawy mogą nasilać się falowo, np. przy nowych stresorach, jednak odpowiednia terapia pomaga odzyskać poczucie kontroli. Poprawa jest częsta, zwłaszcza przy wsparciu bliskich i systematycznej pracy terapeutycznej.
Podsumowanie
Skuteczne leczenie PTSD opiera się przede wszystkim na psychoterapii ukierunkowanej na traumę (m.in. CBT, EMDR), a w przypadku dzieci – także TF-CBT, zwykle z włączeniem rodziny. W razie potrzeby pomocna bywa farmakoterapia prowadzona przez psychiatrę. Odpowiednie wsparcie i dostosowany do potrzeb plan leczenia zwiększają szanse na poprawę funkcjonowania i powrót do równowagi emocjonalnej.
