Dzieci zauważają różnice – i to jest w porządku. Od dorosłych zależy, czy nauczą się widzieć w nich coś obcego, czy coś, co warto poznać. Rozmowa o autyzmie może być początkiem empatii – o ile będzie prowadzona z uważnością, szacunkiem i gotowością do wspólnego uczenia się.
Dzieci zauważają różnice – to naturalne
Dzieci widzą więcej niż się wydaje. Potrafią zauważyć, że ktoś mówi inaczej, reaguje inaczej, porusza się w inny sposób. Pytają: „Dlaczego on krzyczy?”, „Czemu ona się nie odzywa?”, „Dlaczego nie chce się bawić?”. To pytania naturalne i – wbrew pozorom – bardzo ważne.
Bo różnice nie zawsze oznaczają wycofanie czy ciszę. Czasem dziecko w spektrum chce się bawić, ale tylko na własnych zasadach. Bywa, że trudno mu dojść do porozumienia z innymi, bo ma bardzo sprecyzowaną wizję zabawy – i złości się, kiedy coś przebiega inaczej. Czasem wygląda to jak rządzenie innymi albo narzucanie swojego zdania – choć w rzeczywistości może wynikać z trudności w elastycznym myśleniu, reagowaniu na zmiany czy rozumieniu intencji drugiej osoby.
To właśnie w takich chwilach uczymy dzieci, jak patrzeć na świat. Czy różnice są czymś, co należy wyjaśnić szeptem, czy czymś, o czym można mówić otwarcie?
Czy inność to zagrożenie – czy zaproszenie do rozmowy?
Nie uciekaj od tematu – dzieci wyczuwają niezręczność
Dorośli często próbują zbyć dziecięce pytania – z obawy, że powiedzą coś niewłaściwego, z braku wiedzy, z potrzeby „zachowania spokoju”. Ale milczenie również jest komunikatem. I dzieci natychmiast je odczytują.
Kiedy słyszą: „Cicho, nie patrz”, „Nie mów tak”, „Zajmij się sobą” – dowiadują się, że temat jest niewygodny. Że może lepiej nie pytać. Może lepiej nie widzieć. Może z tą osobą rzeczywiście coś jest nie tak.
A przecież to doskonały moment na otwarcie rozmowy. Możemy powiedzieć: „Zauważyłeś, że ten chłopiec robi coś inaczej? Też to widzę. Każdy z nas bywa inny – i czasem to jest trudne, a czasem ciekawe.” To nie musi być rozmowa idealna. Wystarczy, że będzie prawdziwa.
Jak mówić prosto i z szacunkiem: opowiadaj o różnicach, nie o deficytach
Nie trzeba używać specjalistycznych pojęć, by rozmawiać z dzieckiem o autyzmie. Przeciwnie – najwięcej dobrego robią słowa proste, ciepłe i pozbawione oceny.
Można powiedzieć:
„Każdy z nas trochę inaczej widzi świat. Niektóre osoby nie lubią głośnych dźwięków albo światła. Niektóre wolą bawić się same. Ten chłopiec może mieć autyzm – to znaczy, że jego mózg działa trochę inaczej i czasem trudniej mu się odnaleźć w grupie.”
Nie chodzi o pełną definicję. Chodzi o wprowadzenie dziecka w myślenie, że ludzie mają różne potrzeby i różne sposoby bycia. Że czasem coś, co wygląda na „dziwne”, ma sens – tylko nie taki, do jakiego jesteśmy przyzwyczajeni.
Ważne, by unikać podziałów na „normalnych” i „innych”. Dobrze jest pokazywać różnorodność jako coś, co dotyczy nas wszystkich – bo każdy człowiek odbiera świat po swojemu. Autyzm to tylko jeden z wielu możliwych sposobów bycia – nie lepszy, nie gorszy, po prostu inny.
Słowa mają znaczenie – niech nie ranią
Słowa, których używamy, kształtują sposób, w jaki dziecko myśli o sobie i o innych. Zwroty takie jak: „on nie umie mówić”, „ona dziwnie się zachowuje”, „on jest chory” – mogą pogłębiać dystans, wzmacniać niechęć, wprowadzać lęk.
Zamiast mówić o brakach, warto mówić o potrzebach. O różnicach. O tym, co pomaga drugiemu człowiekowi poczuć się bezpiecznie.
Zamiast:
„On nie potrafi bawić się z innymi” –
można powiedzieć:
„On czasem woli być sam, wtedy czuje się spokojniej.”
Zamiast:
„Ona się dziwnie porusza” –
lepiej powiedzieć:
„Jej ciało potrzebuje więcej ruchu – to ją uspokaja.”
To nie unikanie prawdy. To wybór języka, który nie rani, ale otwiera. Który pomaga zrozumieć i zaufać, że za każdym zachowaniem kryje się powód.
Dzieci uczą się od dorosłych – akceptacji również
Dzieci uczą się nie tylko z tego, co mówimy, ale z tego, jak jesteśmy. Z tonu głosu, z tego, czy patrzymy z ciekawością czy z niepokojem, czy nasza twarz mówi „to ciekawe”, czy „to mnie krępuje”.
Jeśli my – jako dorośli – pokażemy, że różnice nie są zagrożeniem, tylko naturalną częścią życia, dziecko również nauczy się tak je traktować.
Rozmowy o autyzmie – spokojne, prawdziwe, oparte na szacunku – nie wymagają podręcznika. Wymagają tylko obecności, zaufania i gotowości, by powiedzieć:
„Nie wszyscy są tacy sami – i to jest w porządku. I jeśli ktoś zachowuje się inaczej, to nie znaczy, że jest gorszy. To znaczy, że warto mu dać trochę więcej miejsca.”