Czym jest integracja sensoryczne, kiedy udać się do specjalisty?

Integracja sensoryczna jest procesem wykorzystywania informacji zmysłowych do codziennego funkcjonowania – w domu, szkole, pracy. Od tego w jaki sposób poszczególne układy zmysłowe w ciele człowieka odbierają i interpretują bodźce do nich docierające,
w dużej mierze zależy jak dana osoba radzi sobie z codziennymi wyzwaniami. Przebieg tych procesów ma bezpośredni wpływ na edukację i zachowanie u dzieci. Trudności w uczeniu się oraz zachowaniu mogą świadczyć o występowaniu zaburzeń w zakresie integracji sensorycznej. Najczęstsze objawy takich trudności to: kłopoty z koncentracją uwagi, drażliwość, nadmierna ruchliwość bądź unikanie aktywności ruchowych, kłopoty
z zasypianiem, wąski repertuar żywieniowy, szybka męczliwość, trudność w nabywaniu nowych umiejętności (np. jazda na rowerze, wiązanie sznurowadeł), niezgrabność ruchowa (kłopot z bieganiem, potykanie się, przewracanie), niechęć do zabaw w grupie rówieśniczej, unikanie dotykania niektórych faktur, nietolerowanie pewnych ubrań, trudności podczas czynności pielęgnacyjnych (np. obcinania paznokci, mycia i czesania włosów), kłopoty
z rozumieniem dłuższych wypowiedzi, trudności manualne i wiele innych. Objawem występowania zaburzeń z zakresu SI może być również pojawienie się pewnych nietypowych zachowań takich jak na przykład uderzanie się w różne części ciała (np. głowę), częste upadanie lub zderzanie się, które nie powodują dolegliwości bólowych, zeskakiwanie
z wyższych powierzchni na dół, kręcenie się wokół własnej osi, przyjmowanie pozycji głową do dołu, nadmierne brudzenie się.

Podane powyżej przykłady są tymi, które występują najczęściej w przypadku zaburzeń
integracji sensorycznej. Nie oznacza to jednak, że zaobserwowanie u dziecka jednego lub kilku z nich potwierdza występowanie tych zaburzeń. Do tego celu niezbędne jest wykonanie pełnej diagnozy rozwoju procesów integracji sensorycznej u danego dziecka.

Zaobserwowanie niepokojących objawów powinno skłonić rodzica do sprawdzenia jakie jest podłoże trudności i wykonania diagnozy integracji sensorycznej.

Jeśli dziecko dobrze radzi sobie z wymaganiami otoczenia, czerpie radość z zabawy
i nauki, a jego reakcje są skuteczne i satysfakcjonujące, to prawdopodobnie zdolności mózgu do integracji sensorycznej są na odpowiednim poziomie i rozwijają się prawidłowo. W takim przypadku nie ma potrzeby diagnozowania zaburzeń w kierunku SI u takiego dziecka.

Diagnoza SI – jak przebiega, kto ją wykonuje?

Przed rozpoczęciem terapii niezbędne jest wykonanie oceny rozwoju procesów integracji sensorycznej, czyli tzw. diagnozy SI. Najczęściej odbywa się ona w ciągu trzech spotkań diagnostycznych. Na każde spotkanie należy zarezerwować 50-60 minut. Podczas pierwszego spotkania terapeuta zwykle przeprowadza szczegółowy wywiad z rodzicem dziecka, dotyczący zauważonych trudności, przebiegu ciąży i porodu, przebytych chorób, rozwoju ruchowego oraz mowy we wczesnym dzieciństwie, reakcji na różne bodźce sensoryczne, preferencji żywieniowych oraz różnych aktywności z życia codziennego dziecka. Rodzic poproszony jest także o wypełnienie kwestionariusza odpowiednio dobranego do wieku dziecka oraz rodzaju trudności, jakie sygnalizuje. Następnie wykonywana jest Obserwacja Kliniczna oraz swobodnych zachowań dziecka. Obserwacja Kliniczna to zestaw prób, o wykonanie których poproszone jest dziecko,  terapeuta zaś dokonuje oceny umiejętności ich wykonania. Podczas kolejnego spotkania diagnostycznego wykonywane są Testy Południowokalifornijskie. Wyniki, jakie uzyska dziecko
w poszczególnych testach są porównywane z normami przewidzianymi na określony wiek. Testy wystandaryzowane są od 4 roku życia. Nie oznacza to jednak, że diagnoza SI może być wykonana u dzieci tylko od tego wieku. W przypadku dzieci poniżej 4 roku życia nie wykonuje się Testów, bądź w razie potrzeby wykonuje się je w formie zmodyfikowanej jako obserwację. Podstawę diagnozy w przypadku dzieci, które nie ukończyły 4 roku życia stanowi wywiad z rodzicem, Kwestionariusz Sensomotoryczny, wnioski z przeprowadzonej Obserwacji Klinicznej oraz z obserwacji swobodnych zachowań dziecka. Pomocne
w opracowaniu diagnozy są również dodatkowe dokumenty, takie jak informacja nauczyciela
o funkcjonowaniu dziecka w przedszkolu/szkole lub opinia specjalisty, jeśli do takiego dziecko uczęszcza (np. logopeda, psycholog, fizjoterapeuta).

Oba spotkania diagnostyczne są przeprowadzone w formie zabawowej. Polecenia, które wydaje terapeuta są dostosowane do wieku i możliwości dziecka tak, aby było ono w stanie je wykonać. Próby diagnostyczne są odpowiednio modyfikowane i powtarzane w różnych aktywnościach, aby ocena umiejętności dziecka była rzetelna. Jeśli dziecko tego potrzebuje, podczas diagnozy SI w sali może być obecny rodzic.

Na ostatnie spotkanie diagnostyczne zwykle zapraszany jest sam rodzic, bez dziecka. Jeśli jest taka możliwość zaleca się, aby podczas przekazania diagnozy obecni byli obydwoje
z rodziców. Terapeuta przekazuje pisemną formę diagnozy oraz omawia jej wyniki. Stwierdza występowanie zaburzeń z zakresu przetwarzania sensorycznego lub ich brak. Jeśli takie zaburzenia występują, określane jest również ich podłoże i rodzaj. Zwykle w takim przypadku zaleca się udział dziecka w terapii SI. Na podstawie wniosków postawionych w diagnozie, konstruowane są zalecenia do pracy zarówno podczas zajęć SI, jak również do realizacji
w warunkach domowych. Zdarza się, że terapeuta zaleci dodatkowe badania lub konsultacje specjalistyczne, jeśli zauważy niepokojące objawy. Rodzic otrzymuje dokument w formie pisemnej.

Występowanie zaburzeń integracji sensorycznej nie stanowi podstawy do uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego ani orzeczenia o niepełnosprawności.

Diagnozę SI przeprowadza certyfikowany terapeuta posiadający kwalifikacje do diagnozowania, planowania i prowadzenia terapii integracji sensorycznej.

Kto może skorzystać z diagnozy SI?

Na diagnozę procesów integracji sensorycznej można zgłosić dziecko w różnym wieku. Najczęściej zgłaszane są dzieci w wieku przedszkolnym lub młodsze. Im wcześniej zostanie postawiona odpowiednia diagnoza i w razie potrzeby wdrożone odpowiednie oddziaływania, tym szybciej i łatwiej będzie można osiągnąć oczekiwane rezultaty.
W przypadku młodszych dzieci niekiedy wystarczy zastosować ćwiczenia wspomagające rozwój pewnych procesów, aby uzyskać efekty. Gdy terapię rozpoczyna się u starszych dzieci – w wieku szkolnym, niekiedy konieczne jest wypracowanie mechanizmów kompensacyjnych, a więc takich które zastąpią już wykształcone i funkcjonujące nieprawidłowo.

Ocena przebiegu procesów integracji sensorycznej może być przeprowadzona u dzieci już od wczesnego dzieciństwa. Ważne jest, aby diagnozę dzieci poniżej 3 roku życia przeprowadzał terapeuta posiadający doświadczenie w pracy z małymi dziećmi.

Diagnozę SI przeprowadza się zarówno u dzieci w normie rozwojowej (a więc takich, które nie posiadają niepełnosprawności ani innych zaburzeń współwystępujących), jak również
w przypadku dzieci posiadających dodatkowe zaburzenia rozwoju (m.in. ze spektrum autyzmu, z Zespołem Downa i innymi zaburzeniami genetycznymi, dysleksją, nadpobudliwością psychoruchową, specyficznymi trudnościami w uczeniu się, afazją, zaburzeniami przetwarzania słuchowego) lub z niepełnosprawnością (m.in. ruchową, intelektualną, z wadami wzroku, słuchu lub sprzężoną).

Anna Banasiewicz – pedagog specjalny, terapeuta SI