Zaburzenie osobowości typu borderline inaczej nazywane osobowością z pogranicza, chwiejną emocjonalnie lub pogranicznym zaburzeniem osobowości, charakteryzuje się niestabilnością emocjonalną z tendencją do przeżywania silnie negatywnych stanów emocjonalnych.
Objawy borderline mogą być następujące: nieumiejętność budowania relacji z ludźmi, w szczególności relacji emocjonalnych takich, jak związki intymne. Dominuje lęk przed porzuceniem i odrzuceniem oraz zaburzony obraz siebie. To także skłonność do kłamania, konfabulowania, podejmowania zachowań ryzykownych, destrukcyjnych z tendencjami samobójczymi. Wiele osób z borderline nadużywa substancje psychoaktywne w celu wygaszania silnych stanów emocjonalnych lub z chęci eksploracji własnych doświadczeń i poszukiwania granicy wytrzymałości fizycznej i psychicznej. Wiele osób z osobowością z pogranicza ma zaburzenia odżywiania jak anoreksja czy bulimia.
Osobowość z pogranicza dotyczy 1-2% ludzi na świecie, ale te dane mogą być mocno zaniżone z uwagi na silne zmiany kulturowe, sprzyjające zachowaniom ryzykownym i destrukcyjnym. Kultura odgrywa także ważną rolę w procesie wychowywania dzieci. Jeżeli rodzice nie są wystarczająco dojrzali i stosują wzór zachowania ambiwalentnego do dziecka, gdzie jest ono raz akceptowane a raz odrzucane, kształtuje się lęk przed odrzuceniem i styl więzi ambiwalentny. W wyniku takich działań rodzicielskich, w tym częste odrzucanie i obrażanie się, powodują silny uraz psychiczny prowadzący do kształtowania się osobowości nieprawidłowej, w tym wypadku osobowości typu borderline. Innymi przyczynami prowadzącymi do rozwoju osobowości nieprawidłowej z pogranicza, są: przemoc, zaniedbanie, czy uzależnienia ze strony rodziców. Silny lęk i ambiwalencja powodują w późniejszym życiu strach przed odrzuceniem, dlatego osoby z borderline wolą pierwsze odrzucić zanim zostaną same porzucone. Dane dotyczące występowania zaburzenia z pogranicza ze względu na płeć nie są jednoznaczne. W tym wypadku kultura może także odgrywać znaczenie w procesie wychowywania chłopców i dziewczynek.
Jak rozpoznać zaburzenie osobowości typu borderline?
Permanentną cechą osób z typem zaburzenia osobowości z pogranicza jest ciągłe uczucie samotności i niezrozumienia w relacjach z innymi ludźmi. Pomimo wielu prób zmiany zachowań, dominuje tendencja do sztywnego reagowania w relacjach emocjonalnych z powodu nieumiejętności bezpiecznego odnalezienia się w relacji. Raz jest zbyt blisko, czym zraża do siebie, a innym razem zbyt daleko, czym także odpycha od siebie. Osoby z borderline wywołują ekstremalne stany emocjonalne u swoich partnerów, które stają się nie do wytrzymania. W efekcie takiej permanentnej huśtawki emocjonalnej dochodzi do rozstania, co nasila tendencje autoagresywne i destrukcyjne. Osoby z rozpoznaniem borderline mają wiele kłopotów w pracy. Mają trudność w jej utrzymaniu oraz często stwarzają wiele konfliktów przez przekraczanie granic innych ludzi. Mają trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, co także związane jest z przekraczaniem granic innych. Cechują się dużą podatnością na stres i niską tolerancją na napięcia psychiczne. Charakterystyczny jest dla nich także brak wglądu we własne emocje i motywy działań. Uniemożliwia to rozpoznanie przyczyny prowadzącej do skutku, jakim jest cierpienie płynące z odrzucenia. Osoby z osobowością borderline mają tendencję do upatrywania przyczyn własnych niepowodzeń i stanów emocjonalnych w zachowaniach innych ludzi.
Osobowość borderline opisuje cały przekrój zachowań i stanów emocjonalnych, cechujących się silnymi emocjami, wybuchami złości, autodestrukcją, brakiem stabilności zawodowej i w relacjach z innymi ludźmi. Labilność emocjonalna, czyli zmiana nastrojów i emocji, prowadzi do skrajności zachowań i ich eskalacji. Powoduje to rodzaj nadwrażliwości przekładający się na poczucie własnej wartości, dlatego osoby cierpiące na borderline mają silną potrzebę bycia zapewnionymi o własnej wartości. W związkach, miłości czy przyjaźni odczuwają nieustający głód emocjonalny, dlatego ciągle zabiegają o względy, uznanie i fizyczną obecność.
Test na borderline
Test na borderline można przeprowadzić obserwując niżej wymienione zachowania:
- niestabilność emocjonalna,
- kłótliwość, wywoływanie konfliktów i wybuchowość,
- nadużywanie substancji psychoaktywnych,
- groźby, zastraszanie oraz próby samobójcze,
- impulsywność i agresywność,
- skłonność do manipulacji i kłamstwa,
- skłonność do okaleczania się,
- zaburzenia odżywiania,
- ryzykowne zachowania dla zdrowia i życia jak niebezpieczna jazda samochodem lub ekstremalne sporty,
- silne negowanie ludzi, z którymi została naruszona więź np. byli partnerzy,
- huśtawki emocjonalne i huśtawki nastrojów,
- niestabilny i niespójny obraz siebie oraz innych ludzi,
- skrajne emocje od miłości do nienawiści,
- krytykowanie innych ludzi i obwinianie,
- tendencja do widzenia bipolarnego – dobre – złe,
- ryzykowne zachowania seksualne.
Kryteria rozpoznawania osobowości typu borderline
Pod uwagę brane są dwa, główne kryteria klasyfikacji chorób ICD-10 i DSM IV. Obecnie mamy najnowszą klasyfikację ICD – 11 i DSM V. Zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie stwierdzane jest na podstawie trzech spośród podanych kryteriów. Należą do nich:
- zaburzenia w postrzeganiu obrazu siebie,
- brak określonych celów i preferencji, w tym seksualnych,
- intensywne angażowanie się w relacje intymne, które prowadzą do kryzysów emocjonalnych,
- unikanie odrzucenia przez porzucenie,
- próby i groźby samobójcze,
- uczucie wewnętrznej pustki.
W klasyfikacji DSM rozpoznajemy pięć kryteriów utrzymujących się w czasie:
- próby unikania odrzucenia,
- wchodzenie w intensywne relacje intymne o charakterze dużej niestabilności,
- oscylowanie pomiędzy idealnym obrazem partnera, a jego dewaluowaniem,
- zaburzenia tożsamościowe i zniekształcony obraz ja,
- duża impulsywność w obszarze: nadużywania substancji psychoaktywnych i innych holizmów, przypadkowe kontakty seksualne,
- uczucie wewnętrznej pustki,
- brak stabilności emocjonalnej, rozdrażnienie, wybuchowość, napady gniewu,
- spontaniczne myśli o charakterze paranoicznym lub objawy psychotyczne.
Należy podkreślić, że niektóre cechy przynależne do osobowości borderline są typowe dla okresu dojrzewania, doświadczeń o charakterze traumatycznym i uzależnień.
Osoby z osobowością borderline są silniej narażone na utratę zdrowia i życia z uwagi na impulsywność, tendencję do uzależnień i do nawiązywania przypadkowych oraz destrukcyjnych relacji. Osoby z osobowością typu borderline znacznie częściej podejmują zachowania ryzykowne i zagrażające ich zdrowiu i życiu.